آنچه باید پرستاران درمورد كموتراپی بدانند

تشخیص های پرستاری در بیماران كموتراپی

*اختلال در سلامت پوست در ارتباط با تزریق داروهای شیمی درمانی

* احتمال اضطراب و نگرانی در ارتباط با عود مجدد بیماری و متاستاز

* احتمال ترس و اضطراب در رابطه با احساس نزدیكی با مرگ

* احتمال بروز خشونت برعلیه خود و دیگران در ارتباط با تزریقات مكرر داروهای زیرجلدی

* احتمال بروز سقوط در ارتباط با ضعف و خستگی و ناتوانی

* اختلال در الگوی خواب در ارتباط با درد

* اختلال در الگوی خواب در ارتباط با تهوع و استفراغ

* احتمال بروز تب در ارتباط با تزریق داروهای شیمی درمانی و كاهش گلبول های سفید

* احتمال بروز خونریزی در ارتباط با اختلال پلاكتی بعد از شیمی درمانی

* اختلال در سلامت مخاط دهان و آفت بعد از شیمی درمانی و كاهش قدرت سیستم ایمنی

* احتمال بروز تهوع و استفراغ بعد از شیمی درمانی

 

پرستار در زمینه عوارض جانبی كموتراپی به بیماران آموزش های زیر را ارایه می دهد:

1. كمبود اشتها:

• شیمی درمانی ممكن است اشتها و عادات غذایی شما را تغییر دهد.
• در زمان بی اشتهایی تعداد وعده غذایی خود را زیاد و حجم آن را كم كنید.
• ما بین غذا خوردن آب ننوشید. فعالیت جسمانی مانند پیاده روی داشته باشید.
• ظرف و محیط غذا خوردن خود را لذت بخش كنید و غذاهایی كه بیشتر دوست دارید بخورید.
• میان وعده­های پر كالری و پر پروتئین مانند تخم مرغ آبپز (كاملاً پخته شده)، كره بادام زمینی، پنیر، بستنی، آجیل­ها (خام و سربسته)، گوشت مرغ یا ماهی و میوه­های خشك شده را همیشه در دسترس­تان داشته باشید.

2. تهوع و استفراغ:

ممكن است در طول شیمی درمانی حالت تهوع به همراه استفراغ یا بدون استفراغ داشته باشید. حالت تهوع ممكن است همان روز یا چند روز بعد از شیمی درمانی اتفاق بیفتد و این بستگی به دارویی دارد كه استفاده می­كنید. توصیه­ های زیر به بهبود حالت تهوع و استفراغ شما كمك می­كند:

• به جای 3 وعده غذایی صبحانه، ناهار و شام، بهتر است 6 تا 8 وعده غذایی كوچكتر به همراه تنقلات بخورید.
• غذاهایی كه بوی تند و شدید دارند نخورید و از خوردن غذا در یك اتاق گرم، یا جایی كه بوی آشپزی یا بوی دیگر به مشام می­رسد اجتناب كنید.
• غذا را هم دمای اتاق میل كنید (غذای داغ و گرم تهوع را بیشتر می­كند).
• از خوردن غذاهایی كه بیش از حد شیرین، چرب، سرخ شده و یا تند است پرهیز كنند.
• اگر پس از صرف غذا به استراحت نیاز دارید هنگام استراحت بالش بیشتری زیر سر خود بگذارید تا مانع برگشت غذا به گلو شود (نیمه نشسته باشید).
• برای جلوگیری از كم آبی بدن به صورت مداوم مایعات شفاف مانند آب، آب میوه، ژله و یخمكی كه خودتان درست كرده­اید استفاده كنید.
• در روزهایی كه شیمی درمانی دارید غذاهایی با شیرینی كم، نرم و با هضم راحت میل كنید مانند فرنی و سوپ رشته فرنگی با مرغ و نان برشته
• هنگام بیدار شدن و در طول روز غذاهای خشك مانند بیسكویت، نان تست یا نان خشك بخورید.
• در صورت داشتن طعم بد در دهان، آب نبات­های بدون شكر با طعم نعنا و لیمو را برای كاهش تهوع امتحان كنید.
• پس از استفراغ، دهان خود را بشویید، حدود 30 دقیقه صبر كنید و چیزی نخورید، سپس سعی كنید از مایعات شفاف و خنك استفاده كنید.​​

 

3. تغییر مزه دهان:

شیمی درمانی می­توانند احساسات شما را از طعم و بوی مواد غذایی تغییر دهد. اگر این مشكلات را دارید، سعی كنید با رعایت توصیه­ های تغذیه­ای زیر و همچنین مسواك زدن طعم دهان خود را تغییر   می­دهد.

• غذاها را بصورت سرد یا هم دمای اتاق میل كنید، این كار باعث می­شود طعم و بوی غذا را كمتر حس كنید و تحمل آنها راحت­تر باشد.
• آدامس نعنایی، غذاهای با طعم­های ترش مانند لیمو، لیموناد، مركبات، سركه و ترشی را در صورت نداشتن درد دهان و گلو امتحان كنید.
• غذاها را با طعم­ های جدید مانند پیاز، سیر، پودر چیلی، ریحان، پونه، رزماری، ترخون، خردل، نعناع و .. طعم دار كنید.
• با استفاده كردن از شیرین كننده­ها مثل شكلات با طعم شوری و تلخی دهانتان، و با اضافه كردن نمك و آب لیمو با طعم شیرینی دهان مقابله كنید.
• قبل از خوردن غذا دهان خود را (با محلول نمك، جوش شیرین و آب) بشویید تا طعم غذا را بهتر حس كنید.
• برای كاهش بو، نوشیدنی­ ها را با نی بنوشید. همچنین از غذا خوردن در اتاقی كه هوای گرفته دارد یا بسیار گرم است پرهیز كنید.
• مصرف سبزیجات تازه (به صورت پخته شده) می­توانند بهتر از مواد كنسرو شده یا یخ زده باشند.
• گوشت را همراه با آبگوشت مصرف كنید و اگر گوشت قرمز برایتان مزه نامناسبی دارد غذاهای پرپروتئین مانند مرغ، ماهی، تخم مرغ و یا پنیر بخورید.
• میوه­ های یخ زده مانند: طالبی، انگور، پرتقال و هندوانه به طعم بهتر در دهان كمك می­كند.

4. زخم دهان:

برخی از داروهای شیمی درمانی ممكن است درد در داخل دهان، زخم دهان یا گلو درد ایجاد كنند. مصرف مایعات و رعایت بهداشت دهان بروز این عارضه را كاهش می­دهد.

اگر این مشكلات را داشته باشید، خوردن غذاهای نرم، ملایم، ولرم و خنك می­تواند آرامش بخش و تسكین دهنده باشد. همچنین غذاهایی كه سفت و خشك باشند ممكن است باعث درد در دهان شما بشوند. ممكن است میوه ­ها و آبمیوه ­های ترش، نمكی، اسیدی، الكلی و غذاهای تند برای شما آزار دهنده باشند. از كافئین و تنباكو دوری كنید و دهان خود را با دهانشویه خانگی (محلول آب نمك و جوش شیرین) بشویید و غذاهای پرپروتئین و پركالری برای بهبود سرعت زخم، مصرف كنید.

5. خشكی دهان:

شما ممكن است در طول شیمی درمانی احساس خشكی دهان داشته باشید. دهان خشك می­تواند باعث افزایش خطر عفونت دهان شود. اگر سیگار می­كشید، تنباكو می­جوید و یا الكل مصرف می­كنید خشكی دهان شما می­تواند بیشتر شود. در صورت داشتن این عارضه، مقدار زیادی مایعات را در طول روز بنوشید و تا جایی كه مقدور است غذاهای آبدار بخورید. همچنین دندان­هایتان را مسواك بزنید و دهان خود را (با محلول جوش شیرین، نمك و آب) بشویید و تمیز نگه دارید تا از عفونت جلوگیری شود. غذاها را با ماست، سوپ، سس، آبگوشت و خامه خیس كنید تا راحت تر خورده شود.

6. ضعف سیستم ایمنی و تب:

شیمی درمانی می­تواند سیستم ایمنی بدن شما را ضعیف كند و موجب تب در شما شود. راه های زیر برای تقویت سیستم ایمنی بدن توصیه می­شود.

• دست­ها را به مدت 20 ثانیه با آب گرم و صابون بشویید. قبل از باز كردن درب غذاهای كنسروی، آن را با صابون و آب بشویید و به مدت 20 دقیقه در آب داغ بجوشانید.
• میوه­ ها و سبزیجات را خوب با آب بشویید و از محلول ضدعفونی كننده سبزیجات استفاده كنید سبزیجات خام نخورید (پخته یا بخارپز مصرف شوند).
• مواد غذایی بسته بندی شده تهیه كنید (به صورت فله ­ای خریداری و میل نكنید)
• غذاهایی كه دارای خامه، تخم مرغ یا سس مایونز هستند را بیش از یك ساعت خارج از یخچال قرار ندهید. موادی كه زود فاسد می­شوند را در یخچال قرار دهید

و ظرف یك تا دو ساعت پس از خرید آنها را بپزید. مواد غذایی كه بوی غیرعادی یا ظاهر غیر عادی دارند دور بریزید و هرگز آنها را نخورید.

• محصولی را كه در فروشگاه مواد غذایی (مانند خربزه یا كلم) بریده شده و تخم مرغ ­هایی كه پوستشان ترك خورده استفاده نكنید.
• هر روز دمای بدن خود را اندازه بگیرید تا بیشتر از 38 درجه نباشد. در صورت تب بالای 38 درجه به تیم درمان خود اطلاع دهید.
• شیر محلی غیر پاستوریزه نخورید.
• تخم مرغ را به صورت كاملاً پخته بخورید. (خام یا عسلی نباشد).

7. اسهال:

شیمی درمانی ممكن است حركات روده را افزایش دهد و باعث شل شدن مدفوع شود. اسهال شدید ممكن است باعث كم آبی بدن، كاهش وزن، كاهش اشتها و ضعف شود و باید سریعاً پیگیری شود. در زمان اسهال موارد تغذیه­ ای زیر توصیه می­شود:

• غذاهای پرفیبر مانند آجیل، نخود، لوبیا، میوه ­های خشك شده، میوه و سبزیجات خام نخورید.
• خوراكی­ های نفاخ و نوشیدنی­ های گازدار نخورید یا بگذارید گاز نوشیدنی خارج شود، آدامس نخورید.
• در طول روز جرعه جرعه آب بنوشید تا از كم آبی جلوگیری شود. مایعات را خیلی گرم یا خیلی سرد نخورید و دمای آنها معمولی باشد و بعد از هر بار اجابت مزاج، آب بنوشید.

می­توانید پودر ORS از داروخانه تهیه كنید و به همراه آب استفاده كنید.

• غذاهای چرب، سرخ كردنی، پرادویه یا خیلی شیرین نخورید.
• شیر نخورید. می­توانید به جای آن ماست و دوغ كم چرب بخورید.
• خوردن وعده ­های غذایی كوچك و میان وعده­ ها را فراموش نكنید.
• غذاهای پر پتاسیم مانند آب میوه طبیعی، سیب زمینی و موز بخورید.
• غذاهای حاوی فیبر محلول مانند موز، كمپوت هلو بخورید.

8. یبوست:

شیمی درمانی، تغییرات عادات غذایی و فعالیت كم ممكن است باعث شود روده ­ها كمتر از همیشه حركت داشته باشند در نتیجه مدفوع سفت شود (یبوست) اگر یبوست دارید، غذاهای پرفیبر و حجیم مانند نان و غلات كامل، میوه­ ها و سبزیجات، حبوبات و آجیل بخورید. همچنین مقدار زیادی مایعات در طول روز بنوشید، در زمان­ های مشخص غذا بخورید و در صورت امكان، فعالیت فیزیكی خود را افزایش دهید و مصرف نوشیدنی­های گازدار را محدود كنید.

9. خستگی:

خستگی یك مشكل شایع در زمان شیمی درمانی است. در زیر توصیه ­هایی برای رفع احساس خستگی ذكر شده است.

• سعی كنید مهم­ترین فعالیت­ های خود را زمانی انجام دهید كه بیشترین انرژی را دارید و فعالیت­ های كوتاه­تر و آسانتر را انتخاب كنید.
• اگر می­توانید، پیاده روی كنید یا بطور مرتب ورزش كنید.
• به اندازه كافی استراحت كنید. بجای یك استراحت طولانی، در طول روز 3 تا 4 نوبت استراحت كوتاه داشته باشید.
• حداقل 8 لیوان مایعات را حتماً در طول روز مصرف كنید.
• سعی كنید با هر وعده غذایی مقداری پروتئین، چربی و فیبر دریافت كنید تا به پایدار ماندن قند خونتان كمك شود. این كار به شما انرژی ماندگارتری می­دهد. به عنوان مثال: بجای خوردن 2 میوه، یك میوه و یك مشت آجیل (گردو، بادام، بادام زمینی و ...) و یا یك میوه و مقداری پنیر محلی مصرف كنید.

استرس می­تواند خستگی را بیشتر كند.

10. مشكل لثه و گلو:

• شیمی درمانی موجب افزایش پوسیدگی دندان می­شود بنابراین پس از مشورت با دندانپزشك خود از دهانشویه یا ژل­ های فلوراید استفاده كنید.
• دندان­ ها و لثه ­ها را بعد از هر وعده غذا مسواك كنید.
• از مسواك نرم استفاده كنید و به آرامی مسواك بزنید.
• مسواك خود را بعد از هر بار استفاده به خوبی آبكشی كنید و در یك جای خشك قرار دهید.
• از به كار بردن دهانشویه ملایم مثل دهانشویه ­های حاوی سدیم بی كربنات (جوش شیرین) استفاده كنید.
• یك بطری آب همراه خود حمل كنید و بطور مرتب از آن بنوشید.

11. عوارض عصبی ـ عضلانی:

• اگر انگشتان شما بی حس هستند، هنگام كار با اشیای تیز، داغ یا خطرناك دقت كنید.
• بعد از هر بار وعده غذایی و قبل از خواب دهان خود را با آب نمك گرم، آب كشی نمائید.
• اگر مشكلاتی نظیر عده توانایی در حفظ تعادل و ضعف عضلانی دارید با دقت حركت كنید و هنگام حركت به روی پله­ ها، از نرده­ ها استفاده كنید.
• در صورت امكان كفش ­های باز یا پلاستیكی بپوشید.
• از پزشكتان در مورد مصرف داروهای مسكن سئوال نمائید.
• حساسیت، خارش و خشكی پوست: از حمام خیلی داغ و طولانی و یا خیلی سرد بپرهیزید و از صابون مرطوب كننده استفاده كنید.
• بعد از اتمام حمام از كرم یا لوسیون (مثل روغن بچه) استفاده كنید.
• از به كار بردن عطرها یا لوسیون­ های حاوی الكل خودداری كنید.
• برای درمان كهیر عمومی بدن از داروی ضد خارش و كهیر با نظر پزشكتان استفاده نمائید.
• از قرار گرفتن در معرض تابش مستقیم آفتاب به ویژه ساعت 10 صبح تا 4 بعدازظهر خودداری كنید.
• از لوسیون ضد آفتاب با SPF 15 یا بالاتر یا زینك اكساید در برابر اشعه­ های خورشیدی محافظت كنید.
• پیراهن نخی، پنبه ­ای، آستین بلند و كلاه­ های لبه دار و عینك آفتابی در مقابل نور خورشید استفاده كنید.
• از لوسیون­ های بدون اسانس استفاده كنید.
• در صورت بروز سرخی، درد یا هرگونه تغییرات در گوشه ناخن ­ها حتماً به پزشكتان اطلاع دهید.
• تغییرات پوستی به صورت قرمزی، خشكی،‌ پوسته پوسته شدن، خارش و جوش­ های پوستی و ... را جدی بگیرید.

12. مشكلات جنسی:

• در زمان شیمی درمانی شما ممكن است دچار نامنظمی و یا قطع دوره عادت ماهانه شوید و در صورت خونریزی شدید یا كم شدن فاصله دو پریود و سایر مشكلات جنسی با پزشك خود مشورت كنید.
• در طول درمان از روش­ های جلوگیری از بارداری استفاده كنید.
• با اینكه بارداری در طول شیمی درمانی امكان پذیر است ولی توصیه نمی­شود.
• از پزشكتان در مورد احتمال تأثیر شیمی درمانی بر روی توانایی باروری سئوال كنید.
• از پوشیدن لباس ­های زیر تنگ و چسبان خودداری كنید.

13. عفونت:

• بطور مكرر دست­هایتان را بشوئید. دست­های خود را بخصوص بعد از هر بار اجابت مزاج بشوئید.
• سعی كنید به اماكن شلوغ نروید.
• از تماس با كسانی كه اخیراً واكسن­های ویروسی زنده مانند آبله مرغان یا فلج اطفال دریافت كرده ­اند دوری كنید.
• گوشه­ های ناخن ­هایتان را نبرید.
• مراقب باشید وقتی از قیچی، سوزن یا چاقو استفاده می­كنید به خودتان صدمه نزنید.
• از ریش تراش برقی به جای تیغ استفاده كنید.
• بهداشت دهان­تان را رعایت كنید و از مسواك نرم استفاده كنید.
• جوش ­ها را فشار ندهید و نخارانید.
• از تماس با قفس پرندگان، تنگ ماهی و ... خودداری كنید.
• از افرادی كه بیماری­های مسری مانند سرماخوردگی، آنفولانزا، سرخك و ... دارند دوری كنید.
• استحمام به طور مرتب داشته باشید و اگر پوست­تان خشك شد و یا ترك خورده از لوسیون و روغن بدن جهت نرم كردن و تسكین استفاده كنید.
• از تماس با آب­ های راكد خودداری كنید.
• هنگام انجام كارها برای باغبانی و یا تمیز كردن كودكان از دستكش استفاده كنید.
• قبل از تزریق هرگونه واكسن و غیره با پزشك خود مشورت كنید.
• تخم مرغ و انواع گوشت­ ها را به شكل خام نخورید.
• هرگونه علایم عفونت را به محض مشاهده به پزشك یا پرستار خود اطلاع دهید.
• از داروهای پایین آورنده تب فقط در صورت مشورت با پزشكتان استفاده كنید.
• از نگهداری گلدان و گلهای طبیعی و برگ سبز در اتاقتان اجتناب كنید.