هر آنچه كه بايد از شيمي درماني بدانيد

 

شيمي درماني يك روش درمان دارويي براي بيماران مبتلا به سرطان است. اين داروها رشد سلول­هاي سرطاني را در بدن مختل كرده و نمي­گذارد سلول­ها تكثير شوند. شيمي درماني به دو شكل تزريقي و قرص انجام مي­شود. ليست داروهاي شيمي درماني و تعداد جلسات با نظر پزشك مشخص مي­شود.

تأثير شيمي درماني در درمان سرطان

برخي از سرطان­ها قابل پيشگيري و درمان هستند و شيمي درماني روش مناسبي براي درمان اين بيماران است. در مقابل برخي ديگر از سرطان­ها قابليت درمان ندارند و يا فقط تا حدودي مي­توان جلوي پيشرفت آنها را گرفت.

طول دوره شيمي درماني

طول و تعداد دوره­هاي شيمي درماني به نظر پزشك بستگي دارد. پزشك با توجه به نوع سرطان و ميزان پيشرفت آن در بدن بيمار تصميم مي­گيرد كه جلسات چه مدت ادامه داشته باشد.

عوارض شيمي درماني

داروهاي شيمي درماني مانند ساير داروها عوارضي بر روي بدن دارند. عوارض آن در همه بيماران به يك شكل نيست. به گفته پزشكان، اگر مراحل درماني از همان آغاز بيماري انجام شود ممكن است تحمل فرد براي عوارض حاصل از آن راحت­تر شده و روند درمان نيز سريع­تر شود.

عوارض داروهاي شيمي درماني بصورت زير است:

• احساس حالت تهوع و استفراغ
• ريزش مو
• خستگي بيش از حد
• اختلالات شنوائي
• عفونت
• كاهش پلاكت خون در بدن
• كم خوني
• كم اشتهايي
• مشكلاتي در باروري
• اشكالات گوارشي
• از دست رفتن حافظه كوتاه مدت در برخي از بيماران

برخي از داروهاي شيمي درماني

داروهاي شيمي درماني در دسته­هاي مختلفي قرار دارند:

• داروهاي آلكيله كننده
• داروهاي نيتروزه اوره
• آنتي متابوليست­ها
• داروهاي آنتي تومور
• داروهاي مهار كننده توسط اپيزومواز
• داروهاي مهار كننده سيستوتيك
• كورتيكواستروئيدها
• ساير داروهاي مربوط به غدد سرطاني

تغذيه در شيمي درماني

رژيم غذايي در درمان سرطان نقش مهمي دارد. خوردن مواد غذايي مناسب قبل، هنگام و بعد از درمان سبب تسريع بهبودي و بقا توانايي شما مي شود. پرتو درماني و شيمي درماني نيز داراي عوارضي هستند كه بر حس چشايي و بويايي تاثير مي گذارد و حتي عوارضي ايجاد مي كنن كه باعث بي اشتهايي، زخم هاي دهاني، تهوع و استفراغ مي شود. با اطلاع از اين عوارض بيمار و اطرافيان مي توانند اين دوره از درمان را بهتر پشت سر گذارند.

توصيه ها براي پيشگيري از كاهش وزن در شيمي درماني

- زمان بندي براي مصرف غذاها و ميان وعده ها بايد به گونه اي باشد كه تنها در زمان گرسنگي غذا نخوريد، بلكه در فواصل زماني معيني از يك ماده غذايي استفاده كنيد زيرا ممكن است در شيمي درماني طبق روال طبيعي احساس گرسنگي نكنيد.

- در ميان وعده ها بهتر است از انوع مواد غذايي پرپروتئين و پركالري از قبيل انواع فرني ها و دسرهاي پركالري، انواع معجون ها ، نوشيدني هاي پركالري و پرپروتئين، ساندويچ ها ، انواع مغزها، سوپ هاي خامه اي، غلات صبحانه و انواع سبزيجاتي كه همراه با كره پخته شده اند استفاده نماييد.

 

براي افزايش كالري غذاها نيز مي توانيد كمي روغن زيتون به آن ها اضافه كنيد. همچنين در شيمي درماني براي افزايش پروتئين در هر وعده غذايي مي توانيد كمي شير خشك آماده به غذاها مثل آبگوشت، سوپ يا املت اضافه كنيد.

- ماءالشعير در صورت تمايل اشتهاي شما را بيشتر مي كند.

- بهتر است در تهيه غذا از انواع ادويه جات ، سبزيجات تازه و ساير طعم دهنده ها استفاده كنيد تا اشتها و ميل بيشتري به خوردن غذا پيدا كنيد تا زماني كه ملزم به كاهش ميزان نمك دريافتي باشيد ، مي توانيد از نمك در تهيه غذا استاده كنيد.

- در شيمي درماني ممكن است درهنگام صبح اشتهاي بيشتري نسبت يه ساير اوقات روز داشته باشيد ، بنابراين بهتر است كه در آن زمان غذاي بيشتري مصرف كنيد.

توصيه ها براي پيشگيري و كنترل تهوع و استفراغ در شيمي درماني

- براي پيشگيري از تهوع و استفراغ كه معمولا بدنبال شيمي درماني ايجاد مي شود ، حداقل از دو ساعت قبل از درمان هيچ گونه مواد خوراكي و نوشيدني مصرف نكنيد.

- از مصرف غذاهايي كه بوي زيادي دارند و يا چرب ، روغني و نفاخ هستند خودداري كنيد. همچنين در فردي كه مستعد تهوع است، غذاهاي خيلي سرد بهتر از غذاهاي گرم تحمل مي شوند.

 توصيه هايي براي پيشگيري و كنترل تغيير در حس چشايي در شيمي درماني

- از قاشق و چنگال ها پلاستيكي به جاي فلزي استفاده كنيد.

- بهترين غذايي را كه دوست داريد در زمان هايي استفاده كنيد كه احساس طعم بد در دهان خود نمي كنيد.

 توصيه ها براي كنترل خشكي دهان در شيمي درماني

- در صورت خشكي دهان (البته اگر دهان زخم نباشد) مي توانيد از نوشيدني هاي ترش، سس ها، آب نبات و آدامس (بخصوص با طعم نعنا) استفاده كنيد و مصرف شير و چاي را افزايش دهيد.

- هر چند دقيقه مقدار كمي آب بنوشيد، تا بلع و صحبت كردن راحتتر باشد و هميشه با خود يك بطري آب همراه داشته باشيد.

توصيه ها براي كنترل اسهال در شيمي درماني

- در صورت اسهال شير سويا يا شير بدون لاكتوز را جايگزين شير كنيد و از موز و سيب رنده شده ، هويج پخته نمك زده شده و كته ماست استفاده كنيد.

- در زمان اسهال از مصرف موادغذايي قندي و بسيار شيرين ، سرخ شده يا چرب، غذاهاي نفاخ (حبوبات، بروكلي، ترب )

و ميوه هاي ملين (گلابي ، آلو و...) و پر فيبر خودداري كنيد.

- دريافت مايعات را افزايش دهيد و تعداد وعده هاي غذايي خود را بيشتر كنيد.

توصيه ها براي كنترل يبوست در شيمي درماني

- در صورت يبوست ميزان مايعات ، ميوه ها و سبزيجات دريافتي را افزايش دهيد ، مي توانيد از تركيب آلو ، سبوس و سيب رنده شده نيز استفاده كنيد.

توصيه ها براي زخم گلو و دهان در شيمي درماني

- در صورت عدم تحمل غذاهاي جامد ، از رژيم غذايي نرم و ميكس شده استفاده نماييد. رژيم غذايي نرم شامل: برنج كته ، پوره سيب زميني ، گوشت چرخ شده پخته ، پنير خامه اي ، تخم مرغ عسلي ، سبزيجات پخته و پوره شده (كدو) ، آبميوه ، كمپوت ، ميوه رسيده و له ، لبنيات ، آبميوه ، كمپوت ، ميوه رسيده و له ، حليم ، بستني ، عسل ، شيربرنج ، شله زرد ، ژله.

- اگر بلع دردناكي داريد ، از ني استفاده كنيد و بعد از خوردن ، سر خود را به سمت عقب ببريد تا بلع راحت تر شود.

توصيه هاي كلي در شيمي درماني

- از فراورده هاي پروتئيني مانند گوشت ، ماهي ، ماكيان ، لبنيات ، آجيل ، حبوبات ، سويا و تخم مرغ استفاده كنيد.

- از مصرف گوشت خام و يا نيم پز اجتناب كنيد و فراورده هاي گوشتي و تخم مرغ را كاملا پخته مصرف نماييد.

-  سبزيجات را با دقت مورد شستشو و ضد عفوني قرار دهيد و در صورت امكان پخته مصرف كنيد.

- ميوه ها را خوب بشوييد و ضدعفوني كنيد و قبل از مصرف در صورت امكان پوست بگيريد يا بپزيد.

- در شيمي درماني از مصرف فست فود و غذاهاي بيرون اجتناب كنيد.

- در صورت دريافت كورتون غذاها را بي نمك مصرف كنيد.

- براي افزايش كالري دريافتي مقداري شير يا شير خشك را به املت ، سوپ و... اضافه كنيد و يا از تركيب ماست با ميوه ها استفاده كنيد.

- وعده هاي غذايي را در حجم كم و دفعات زياد مصرف نماييد.

- براي افزايش اشتها از غذاهاي رنگي و متنوع استفاده كنيد.

- از مصرف چربي ها و غذاهاي چرب خودداري كنيد.

- مصرف روغن هاي مايع نظير زيتون ، كانولا و ذرت مجاز و مصرف روغن هاي هيدروژنه (جامد) و مارگارين غيرمجاز مي باشد.

- مصرف نان تست ، بيسكويت ، چوب شور يا كراكر تهوع صبحگاهي را كاهش مي دهد.

- در شيمي درماني زماني كه حالت تهوع داريد مي بايستي خوردن مايعات را از 1 قاشق مرباخوري آغاز و به تدريج اضافه كنيد.

-2-1 ساعت قبل از شيمي درماني غذا ميل نكنيد.

- در صورتي كه بوي غذا آزار دهنده شده است ، آن را سرد ميل كنيد.

- مصرف ليمو ترش را فراموش نكنيد. در صورت امكان هميشه مقداري ليمو ترش تازه به آب آشاميدني خود اضافه كنيد.

 

آموزش بيماران تحت شيمي درماني ريزش مو (مراقبت­ها)

ریزش مو یا طاسی یک عارضه جانبی شایع شیمی درمانی است . اما همة داروها موجب ریـزش مـو نمی شوند پزشکتان می تواند به شمـا بگوید که آیا داروهای که شما می کنید می توانند موجب این ریزش شوند یا نه؟

هنگامی که ریزش مو اتفاق می افتد ممکن است مو نازکتر شده یا کلاً بریزد .

ریـزش مـو می تـواند در تمـامی نواحی بـدن شـامل سـر ، صـورت ، بـازو ها ، پاها و زیربغل و ناحیة تناسلی رخ دهد معمـولاً پس از اتمام دور ، درمان موها دوباره می رویند در برخی اوقات ، رویش مجدد موها بایک رنگ و مدل دیگر انجام می شود .

در شيمي درماني ریـزش مـو همیشه دقیقاً بعد از درمان اتفاق نمی افتد و ممکن است چندین هفته بعد از اولیـن دروه درمـان یـا حتی بعد از تعدادی دروه درمان یا حتی بعد از تعدادی دوره درمانی شروع شود .

بسیاری از افراد می گویند که پوست سرشان قبل از ریزش مو حساس می شود . موها ممکن است بصورت تدریجی یا توده ای دچار ریزش شوند و هر مویی که هنوز درحال رشد است خشک و شکننده شود .

چگونه می توانم در طول انجام شیمی درمانی مراقب پوست سر و موی خود باشم ؟

از یک شامپوی ملایم استفاده کنید .

از برس موی نرم استفاده کنید .

از حرارت پائین برای خشک کردن موی خود استفاده کنید .

موهای خود را کوتاه نگه دارید . مدل موی کوتاه موجب می شود که موی شما پرتر و کلفت تر به نظر بیاید . همچنین این مسئله موجب می شود که در صورت ریزش مو کنترل آن راحت تر باشد .

از برس گرد برای مدل دادن به مو استفاده نکنید .

از خشک کردن ، فر کردن یا صاف کردن موها خودداری کنید .

می تـوانید در صـورتیکـه بخـش زیادی یا همة مـوهای شمـا ریختـه است از روسری ، کلاه ، کلاه گیس یا تکه مو (Hair pieces) استفاده کنید .

در اماکن عمومی ، یا منزل دوستان و فامیل می توانید از تلفیقی از روشهای فوق استفاده کنید .

در شيمي درماني پذیرش ریزش موی سر و صورت یا بدن ممکن است سخت باشد احساس عصبانیت یا افسردگی در این حالت امری معمول و کاملاً متفاوت است . در عین حال به یاد داشته باشید که این مسئله یک عارضه جانبی موقت است .

درصورت امکان با کسی که قبلاً چنین تجربه ای داشته است صحبت کنید .